Жасанды интеллект және құқық. ЖИ қашан заңгерлерді алмастырады?

Қазір өте қызу талқыланатын тақырып – жасанды интеллектің қарқынды дамуы. Адамзаттың басты үміті – ЖИ-тің күнделікті қайталанып жасалатын интеллектуалды жұмыстарды адамдардан жақсы жасап үйренуі. Басты қорқыныш – ЖИ адамдардың жұмысын тартып алып қоюы. Қызық иә? Адамдар жұмыс жасағысы келе ме, келмей ме соны анықтай алмай жүрген іспетті. Шындығында, таңғаларлық ештеңе жоқ: біздің эмоцияларымыз солай қалыптасқан, ол дұрыста.

Бірақ сонда да, ЖИ заңгерлерді алмастыра ала ма, сол мәселенің басын ашып алған жөн сияқты. Себебі, заңгер «мамандығының өлетіндігі» ChatGPT пайда болғанға дейін күні бұрын болжанып қойған, ал сосын, бұл тақырып жөнінде, сірә, жалқау ғана айтқан жоқ.

Заңгердің міндеттері және оларды автоматтандыру мүмкіндіктері

Роботтандырудың заңгерлерге қаншалықты қаупі бар және жалпы қаупі бар ма, соны түсіну үшін, алдымен, олардың күнделікті жұмыстары неден тұратынын түсіну қажет. Ол үшін бірнеше негізгі қайталанып жасалатын жұмыстарды белгілеп аламыз, сонда олардың әрқайсысын автоматтандыруға бола ма, сол түсінікті болады.

1. Ауызша кеңес беру

Кез келген заңгерге (кеңесші де, мекемедегі заңгер де) күнделікті клиенттен (сыртқы немесе ішкі) бір немесе бірнеше сауал түседі. Егер заңгердің әңгіменің мәні жөнінде білімі жеткілікті болса, көптеген осындай мәселелерді ауызша кеңес берумен шешуге болады. Бірақ мәселе көрінгедей жеңіл емес, өйткені, ол белсенді тыңдауды қажет етеді: клиент қандай ақпаратты заңгерге беру немесе бермеуді анықтауға, өз бетімен мәселенің құқықтық квалификациясын өткізуге тиісті керек. Жақсы заңгер терапевт – дәрігерден аз сұрақ қоймайды.

Белсенді тыңдау дағдыларын автоматтандыру қиын. Дәл сол ChatGPT әзірге толық емес промпттармен (іздеу сұрауларымен) жұмыс жасай алмайды, және жақсы жауап алу үшін тамаша сұрақ керек. Тек білікті заңгер ғана керемет сұрақ қоя алады. Бірақ бұл әрқашан солай болады дегенді білдірмейді – ЖИ-ті нақтылайтын сұрақтар қоюға үйрету алдағы бір-екі жылда әбден мүмкін.

2. Құқықтық квалификация

Ауызша кеңес беру арқылы шешілмейтін күрделі мәселені алған заңгер мыналарды анықтайды: бұл туралы заң не дейді? Сот тәжірибесі қандай? Егер бұған дейін жетсе, сотта жеңіске жету мүмкіндігі қандай?

Бұл процесс көп уақыт қажет ететін болуы мүмкін – ондаған құжаттарды тексеру, жүздеген бет мәтінді оқу қажет. Бұған уақыт пен күш көп кетеді. Әрине, мұның бәрі мәселенің «стандарттылығына», сот тәжірибесінде бар тәсілдемелердің санына, заңнамалық нормалардың анықтығына және басқа да көптеген факторларға байланысты. Бірақ, жалпы алғанда, бұл заң жұмысының ең күрделі және қажытатын бөліктерінің бірі.

Бұл ретте, заңгерлік біліктілікті автоматтандыру өте оңай. Тіпті ЖИ болмаса да, қажетті сот және нормативтік актілерді салыстырмалы түрде жылдам әрі сапалы таңдауға мүмкіндік беретін құралдар (әрине, тегін емес) аз емес. Жасанды интеллект мұндай қызметтерден асып түседі, өйткені ол анағұрлым жоғары сапа және сұранысты өңдеудің үлкен жылдамдығын ұсынады. Кейде оны тегін де жасауға болады.

Автоматтандырылған заңгерлік біліктілік қазірдің өзінде шындық және болашақта ол «өмір нормасына» айналады. Біздің ойымызша, онжылдықтың соңына қарай «қолмен» заңгерлік біліктілік өткен күннің еншісінде қалады.

3. Құжаттарды талдау және дайындау

Құжаттармен жұмыс істеу де көп еңбекті қажет ететін іс. Заңгерлерді «қағаз құрттары» деп жайдан жай атамайды. Адвокат күніне ондаған, тіпті жүздеген бет мәтінді оқиды, талдайды, редакциялайды, түзетеді және өзі жазады. Бұл ретте, әрбір мәтінді бірнеше рет түзету және өңдеу арқылы идеалды күйге келтіру қажет.

Құжаттарды (әсіресе шарттарды) автоматтандырылған түрде дайындау бойынша сервистер қазірдің өзінде өте көп. ЖИ олардың мазмұны жағынан «ұтады», бірақ нысаны мен пайдалану ыңғайлылығы жағынан «ұтылады». Осылайша, «классикалық» құжат конструкторларын (бірақ барлығы емес) заңгер емес адамдар пайдалана алады, өйткені онда интерфейс бейімделген және белгілі бір құқықтық құрылымдар дәлме-дәл «шайналған». ЖИ, жоғарыда атап өткеніміздей, құзыретті заңгер ғана жасай алатын құзыретті нұсқауды алмайынша, өз әлеуетінің жартысын да ашпайды. ЖИ бұл проблеманы жақын болашақта шеше алмауына ешқандай себеп жоқ, бірақ бұл оңай мәселе болмайды.

4. Нәтижені көрсету және түзетулер енгізу

Заңгер дайындаған құжаттар жоғары стандарттарға сәйкес болуы тиіс: өшірулер, түзетулер, артық ақпараты болмауы керек және оқырманның қабылдауына ыңғайлы болуы тиіс.

Жасанды интеллект үшін пайдаланушы мәлімдеген талаптарға сәйкес құжатты ресімдеу проблема емес, тек сұраудағы талаптардың егжей-тегжейлі сипаттамасы ғана қажет.

ЖИ-ті заңгердің дағдыларына үйрету мүмкін бе?

Кәсіпте табысты болу үшін заңгерде бар немесе болуы керек барлық дағдыларды сипаттау қиын. Сондықтан тек ең негізгілерін атап өтеміз:

1. Сын тұрғысынан ойлау

Соншалықты қарапайым болып көрінгенімен, бұл дағды заңгер үшін ең маңызды. Кез келген тапсырманы орындау кезінде сыни тұрғыдан ойлау өте қажет. Кеңес бере отырып, құжаттарды дайындай отырып, заңнаманы талдай отырып, заңгер әртүрлі көзқарастарды зерделеуге, ақпараттың бастапқы дереккөздерін тауып алуға және оларға жүгінуге, естілгендердің немесе көргендердің ешқайсысын тексерусіз сенімге қабылдамауға міндетті. Егер басқа мамандықтарда қажетті нәтижені осы «тұншықтыратын бюрократиясыз» алуға болатын болса, онда заңгер үшін, шын мәнінде, бұл, онсыз бірде-бір тапсырма тиісінше орындалмайтын, негізгі дағды.

Жасанды интеллект өзінің технологиясы үшін сыни ойлай алмайды. ЖИ секундына миллиондаған терабайт ақпаратты өңдеуге мүмкіндік береді, бірақ бастапқы деректерді тексеру мүмкін емес – мұны ЖИ-тен ешкім күтпейді де. Иә, бастапқы деректер көлемінің ұлғаюы қателіктерді болдырмау ықтималдығын 90-95 пайызға дейін арттырады. Мысалы, машина бір мәселе бойынша әртүрлі көзқарастарды белгілеп, ажырата алады. Бірақ ЖИ осындай әртүрлі пікірлерден қорытынды жасауға қабілетсіз. Оған мұны жақын болашақта үйрету мүмкін емес. Оның үстіне, оған бастапқы дереккөзді іздеу дағдысын үйрету мүмкін емес – ол үшін барлық деректер статусы бойынша бірдей: егер адам ақпарат сапасын интуитивті түрде тани алатын болса, онда бұл ЖИ үшін қолжетімсіз. Одан да жаманы, ЖИ интернеттен тапқан ақпараттың негізінде «өзінің» контентін жасауды үйренеді, және ол оны әдеттегідей дұрыс деп есептейді. Демек, заңдарды дұрыс түсіндірмейтін ондаған сапасыз мақалаларды немесе мүлде ойдан шығарылған нормаларды тауып алған соң, ол өзі де априори жалған ақпарат жасай бастайды.

Сондықтан қазіргі сәтте жасанды интеллекттің жұмысын қайта тексеру қажеттігі кең тараған. Оны сауатты білікті заңгер ғана не істей алады. Біз сондай-ақ ЖИ екі жоқ заң прецедентін ойлап тапқан (оларды Интернеттен тапты ма, әлде өзі ойлап тапты ма, белгісіз, бірақ бұл істің мәнін өзгертпейді), Америка Құрама Штаттарындағы сот процесі сияқты қызықты жағдайларды еске аламыз. Егер нұсқауда тек нақты елдің заңнамасын немесе сұрау салу кезінде қолданыста болған заңнаманы пайдалану қажеттілігі сияқты базалық заттарды ескермесе, ЖИ мұны ескермейді, ал адам мұндай шектеулерді сөзсіз түсінеді. ЖИ-тің артынан тексеру уақыт пен білімді талап етеді, бұл ЖИ-тің сұрауды өңдеу жылдамдығы мен егжей-тегжейлілігінде артықшылықтарын «өлтіреді». Егер біреу ЖИ базасында аталған проблемаларды шешуге мүмкіндік беретін белгілі бір шешімдер ойлап шығармаса…

2. Логика

Заңгер ақпаратпен, оны логикалық, дәйекті тәртіппен орналастыра отырып, жұмыс істеуі керек.

Қазіргі уақытта ЖИ бұны нашар жасайды, алайда жақсарту бойынша жұмыстар үнемі жүргізілуде. Сын тұрғысынан ойлаудан айырмашылығы, ИИ-ді үйретуді ол қалыптастыратын ақпарат логика заңдарына қайшы келмейтіндей етіп баптау – толығымен орындалатын міндет. Сын тұрғысынан ойлаудан қарағанда, ЖИ жаттығуларын ол жасайтын ақпарат логика заңдарына қайшы келмейтіндей етіп орнату толығымен орындалатын міндет.

3. Көріністі толықтай көру

Заңгерден ешқашан «өз ісінен басқаға араласуды» сұрамайды, бірақ тапсырмаларды тиімді орындау үшін ол толық көріністі көруі қажет. Заңгер клиенттің бизнесін, оның мақсаттары қандай, сатып алушылар кім, жеткізушілер кім, басшылар кім, ең болмаса негізгі бизнес-процестері қалай жұмыс істейді соның бәрін түсінуге міндетті. Тек осылай ғана заңгер клиентке (заңгердің өзіне емес) неғұрлым қолайлы шешім әзірлеп, жеке тәсілді ұсына алады.

Жоғарыда қарастырғанымыздай, ЖИ-ті теориялық тұрғыдан белсенді тыңдауға үйретуге болады. Алайда, оны «тікұшақтан көруге» мәжбүрлеу мүмкін емес. Бұл оның жұмыс істеу принципіне қайшы келеді. ЖИ басқа орасан зор суретті көреді – оған жүктелген, өзі тауып алған және өз бетімен жасаған деректер жиыны. Оның назарын өзгерту оның өзін өзгертуді білдіреді. Бірақ ол кезде әлемді жаулап алған ЖИ болмайды. Және оны мүлдем жасаудың қажеті жоқ. Бұл жағдайда адам интеллектісі мен жасанды интеллект бәсекелеспейді, әркім өз миының конструктивтік ерекшеліктерімен бір-бірінің көзінен жасырылған нәрсені көру арқылы, бір-бірін өзара толықтырады.

4. Эмоционалды интеллект

Бәлкім, барлық заңгерлер бұл дағдының оларға жалпы қажет екендігімен келіспейтін шығар. Әсіресе, ер заңгерлер арасында «баспен ойлау керек», ал эмоциялар кедергі келтіреді деген пікір бар. Алайда, көп заңгерлер, әсіресе, осы кәсіпте көпшілік боп саналатын, әйелдер жағы, эмоцияналды интеллектті белсенді қолданады. Бұл әсіресе адамдармен: клиенттермен, судьялармен, мемлекеттік органдардың қызметкерлерімен өзара әрекеттесу кезінде жақсы жұмыс істейді. Өзіңнің және басқалардың эмоцияларын танып білу, оларды басқару – онсыз, коммуникативті болып табылатын, заң мамандығында жетістікке жету қиын. Тергеу изоляторларында қамалған сенім білдірушінің өмірі қолында болатын «эмоциясын өшірген» адвокатты елестету мүлдем мүмкін емес.

ЖИ аббревиатурасында «интеллект» сөзі тек ratio – «кәдімгі» интеллект, ұтымды, IQ дегенді білдіреді. «Эмоцияналдық интеллект» (EI) ұғымы онда жоқ. ЖИ-ті эмоцияларды тануға тек суреттер мен бейнелер арқылы үйретуге болады. Мәтінге «тігілген» эмоцияларды «оқуды» ол ешқашан, кем дегенде, жақын болашақта үйрене алмайды. Сондықтан клиентке ешқашан робот – заңгермен араласу адаммен араласқандай ыңғайлы болмайды.

Демек, заңгерлер, жаппай жұмыссыздық оларға қауіп төндірмейді деп, терең тыныстай алады. Алайда, өкінішке қарай, қазір мамандықта дағдылары мүлдем жоқ, тек міндеттерді атқара білетіндер көп. Міне, осындай «мамандардың» ЖИ-бен бәсекелестікке төтеп бере алмайтынын ескеру керек – ол жүздеген мың есе жылдам және ондаған мың есе арзан.

2030 жылдың заңгері

Қорытындылай келе, қарапайым фактіні атап өтейік: ЖИ заңгерлерді алмастырмайды, алайда жақын арада олардың жұмысын айтарлықтай жеңілдетеді. Заңгер терең білімді және эмоцияларды қолдануды талап ететін шығармашылық жұмысқа назарын тіге отырып, барлық негізгі дағдылы міндеттерді ЖИ-ке бере алады.

2030 жылға қарай шығармашылық жұмысқа қабілетсіз заңгерлер қажет болмайды, ал ЖИ пайдалану қазіргі компьютерде жұмыс істейтіндей күнделікті тәртіптің ажырамас бөлігі болады. Онжылдықтың соңына қарай әрбір заңгер жасанды интеллект үшін дұрыс және сауатты өтінімдер (сұраныстар) жасауды үйренуі керек, әйтпесе ол қолдан құжат жазатын заңгер сияқты сұранысқа ие болмай қалады.

Ал шынымен де сұранысқа ие заңгерлер, жасанды интеллект мүмкіндіктерін барынша пайдаланатын шешімдерді ойлап тауып, ұсына алатындар болады. Болашақ сөзсіз келе жатыр және адам өткенге қайтуға тырыспай, жаңа мүмкіндіктерді пайдалануы қажет. Роботтар мен жасанды интеллект адамға кедергі келтірмей, оның игілігі үшін жұмыс істеуі тиіс.